Dit betoverende eiland uit de Carthaagse legende werd in 1419 herontdekt door een verkenningsexpeditie, gefinancierd door Prins Hendrik (de zeevaarder) en geleid door João Gonçalves Zarco. Zij stuitten op een gebied van 800 km2 dat bijna volledig bedekt was met een primair laurierwoud met een unieke flora en fauna.

In het daaropvolgende decennium werd een bonte verzameling avontuurlijke kolonisten naar het eiland gebracht en kregen zij percelen toegewezen in het kapittel van Funchal. Hun eerste taak was om de omgeving vrij van vegetatie te maken om de teelt van tarwe en groenten mogelijk te maken en het vee te laten grazen. Hierbij werden zij geholpen door een langdurige bosbrand die waarschijnlijk door menselijke activiteit was ontstaan en een rijke en vruchtbare bovengrond aan het licht bracht. Spoedig overtrof de tarweproductie de plaatselijke vraag en het overschot werd naar het Portugese vasteland geëxporteerd, samen met monsters hout die de belangstelling van bouwers en timmerlieden wekten. Zo begon de export van hardhoutsoorten zoals rode taxus en ceders voor zowel de vervaardiging van meubels als de bouw. Weldra waren in Lissabon hoge pakhuizen en paleisachtige residenties te zien die bijna volledig van Madeiraans hout waren gemaakt, terwijl stoelen, tafels en kasten populair waren bij de adel en de kooplieden.

De mogelijkheid om suiker te produceren bracht specialisten in de suikerrietteelt uit Cyprus en Sicilië, die ontdekten dat de grond en het klimaat ideaal waren voor een dergelijk doel. In de omgeving van Funchal, waar de eerste fabrieken (engenhos) werden gebouwd, werden handelsgewassen verbouwd. De financiering van deze speculatie was in handen van bankiers uit Genua, van wie sommigen later in de stad gingen wonen en deel uitmaakten van de heersende elite. Langs de zuidkust werd meer land aangekocht voor plantages en de havenfaciliteiten werden verbeterd zodat een vloot van wel zeventig koopvaardijschepen de handelsroutes kon bevaren, voornamelijk naar Antwerpen waar raffinaderijen aan de Europese vraag konden voldoen, maar ook naar Lissabon, Londen en Amsterdam.

Tot 1450 werden er Berberse arbeiders van Marokko naar Madeira gehaald om bomen te vellen en het hout naar de zagerijen te vervoeren. Maar door de snelle groei van de suikerindustrie werd het noodzakelijk en goedkoper om slaven uit West-Afrika te halen. In 1485 werd hun aantal geschat op ongeveer 2500 met een jaarlijkse productie van 800 ton. Tegen 1500 waren de cijfers 3.000 / 1200 ton en in 1510 bereikten ze 3.400/1900 ton.

Om 1 kg suiker te produceren, moest 50 kg hout worden verbrand. Op het hoogtepunt van de produktie, rond de eeuwwisseling van de 15e en 16e eeuw, waren er in Funchal 150 fabrieken gebouwd, hetgeen betekende dat deze moesten worden gevoed door de vernietiging van het bos op verder afgelegen plaatsen, waardoor het steeds duurder werd om enorme hoeveelheden brandhout en suikerriet over steile paden te vervoeren. Er waren ook meer slaven nodig om geselecteerde boomsoorten voor timmerwerk/bouw te vellen en deze naar de haven van Funchal te vervoeren. Vanaf 1505 zorgden rupsenplagen, een explosieve toename van het aantal migrerende ratten en de verspreiding van snelgroeiend onkruid op de plantages voor een verdere toename van het aantal slaven dat nodig was om deze plagen te bestrijden. De jaarlijkse invoer van Afrikaanse slaven steeg tot vijfhonderd om rekening te houden met hun stijgende sterftecijfer. Bovendien was het delicate evenwicht van de hydro-ecologie verstoord en was de eerdere overvloed aan zoet water voor de townships verminderd.

Laurisilva, Madeira

Tegen 1520 leidde de vernietiging in slechts vijftig jaar van bijna 75% van de bosrijkdom van het eiland tot een scherpe daling van de suikerexport. De productie daalde tot 1073 ton (0,30 ton per slaaf) en tien jaar later tot 550 ton en slechts 0,15 ton per slaaf. De Genuese koopman-bankiers hadden dit onheil al voorzien en waren aan het eind van de 15e eeuw begonnen met het overbrengen van suikerriet van Madeira naar het eiland São Thomé, gelegen in de Golf van Guinee. De gemengde bevolking bestond onder meer uit veroordeelde misdadigers en verbannen Sefardische joden, die al ervaring hadden met de productie van suiker op grote schaal en die leidden tot de opening van ten minste vijftig fabrieken waarin bijna 3.000 uit West-Afrika verscheepte negerslaven werkten.Met de gecombineerde productie van Madeira en Thomé had Portugal de wereldhandel gedomineerd, maar de ineenstorting van de prijzen leidde tot een daling van 85% en dwong de activiteiten op de twee eilanden in te krimpen en de opkomst van Brazilië als een centrale wereldproducent te bevorderen.

Dit is de geschiedenis van het ontstaan van het Portugese kapitalisme, dat het middeleeuwse ruilhandelssysteem verving door de klassieke opeenvolging van uitvindingen, bloei en crisis. Dit gebeurde met een nooit eerder geziene economische snelheid en ongeacht de schade die werd veroorzaakt door de uitbuiting van zowel ecologische als menselijke hulpbronnen in naam van de winst.

Als voetnoot moet ik vermelden dat overblijfselen van de Laurisilva van Madeira bestaan in het Parque Natural langs de noordkust. Hoewel een groot deel van de 15.000 hectare grotendeels ontoegankelijk is, kan het terrein te voet worden bezocht door de paden te volgen die het stelsel van in steen gehouwen waterleidingen (levadas) met elkaar verbinden. Met een beetje geluk ziet u enkele van de weinige inheemse veelvormige spinachtigen en andere insecten, prehistorische varens, acht eeuwen oud hardhout, vogels en dieren die de plunderingen van ongebreidelde, opportunistische kapitalisten hebben overleefd.