Prowadzone przez naukowca Manuela Lopesa Limę z Centrum Badań nad Bioróżnorodnością i Zasobami Genetycznymi(BIOPOLIS-CIBIO) Uniwersytetu w Porto i Stacji Biologicznej Mértola badanie zostało przeprowadzone we współpracy z członkami pięciu innych ośrodków badawczych (CBMA, CIMO, CIIMAR, CITAB i MARE), reprezentujących sześć portugalskich instytucji akademickich - Politechnikę Bragança oraz uniwersytety w Porto, Minho, Trás-os-Montes i Upper Douro, Lizbonie i Évorze.

Małże słodkowodne, grupa małży licząca ponad 900 gatunków, można znaleźć w rzekach i jeziorach na wszystkich kontynentach, gdzie występują licznie i odgrywają ważną rolę w ekosystemie, poprawiając jakość wody i podłoża, zapewniając podstawowe siedlisko dla innych gatunków.

Do tej pory nie było żadnych danych na temat tendencji populacyjnych tych zwierząt w Portugalii, ale dzięki dokładnemu badaniu populacji małży słodkowodnych w 132 lokalizacjach rozmieszczonych w 15 różnych zlewniach odkryto, że dane są "dramatyczne i niezwykle niepokojące".

Badanie wykazało "ogólny spadek o 60% w wielu lokalizacjach i imponujący spadek o 67% całkowitej liczebności małży słodkowodnych w Portugalii w ciągu ostatnich dwóch dekad".

Wyniki te są zgodne z obserwacjami poczynionymi podczas projektu EdgeOmics, finansowanego przez Fundację Nauki i Technologii, którego celem jest ocena i przewidywanie wpływu zmian klimatycznych na te małże.

Manuel Lopes Lima podzielił się z Lusą informacją, że "wszystkie gatunki małży słodkowodnych gwałtownie tracą na liczebności i są zagrożone wyginięciem w Portugalii, informacje te zostały już uwzględnione przy tworzeniu najnowszej Czerwonej Księgi Bezkręgowców Portugalii, w której skatalogowano wszystkie gatunki sklasyfikowane jako zagrożone lub chronione".

Małże słodkowodne mają na ogół długą żywotność i są "bardzo wrażliwe" na niepokoje w siedliskach, dzięki czemu są dobrymi wskaźnikami integralności ekologicznej ekosystemów słodkowodnych.

Dochodzenie wskazuje na wzrost przedłużających się susz, zmianę siedlisk rzecznych przez tamy i wprowadzenie egzotycznych gatunków, takich jak małż azjatycki, jako główne przyczyny spadku liczebności małży.

Według naukowców chronione gatunki małży słodkowodnych w UE są "niedostatecznie monitorowane".

"Nawet gatunki sklasyfikowane jako pospolite powinny otrzymać więcej uwagi, ponieważ mogą być niewłaściwie oceniane, jak wykazano w tym badaniu. Temat ten jest szczególnie niepokojący w regionie Morza Śródziemnego, gdzie endemizm gatunków jest wysoki, a siedliska słodkowodne są poważnie dotknięte niedoborem wody" - podkreślają.

Aby odwrócić "alarmującą tendencję spadku populacji", w badaniu podkreślono "pilną potrzebę efektywnego wykorzystania wody, wdrożenia ograniczeń nawadniania na obszarach o kluczowym znaczeniu dla różnorodności biologicznej, złagodzenia zmian hydrologicznych i przywrócenia utraconej łączności siedlisk wodnych z powodu wcześniejszych zmian fizycznych, takich jak tamy".

Z drugiej strony, autorzy badania podkreślają, że "aby zapobiec wyginięciu najbardziej krytycznie zagrożonych gatunków, w tym Margaritifera margaritifera (perłoródka słodkowodna), Potomida littoralis (Náiade-negra) i Unio tumidiformis (Náiade-do-Guadiana), których populacje spadły do niemal szczątkowych poziomów, konieczne jest podjęcie pilnych działań ochronnych, takich jak ustanowienie programów reprodukcji w niewoli, ścisła ochrona pozostałych populacji i odtworzenie siedlisk na dużą skalę."

Badanie to zostało niedawno opublikowane w czasopiśmie Biological Conservation.