Honderden jaren lang was Europa de 'cockpit van de oorlog', maar als een land genoeg kreeg van het eindeloze spel van de grootmachten, was het soms mogelijk om er helemaal uit te stappen. Als je verklaarde dat je neutraal was (en je woonde niet op de hoofdroutes die door de grote legers werden gebruikt), lieten ze je misschien tientallen jaren of zelfs eeuwen met rust. Helaas zijn die tijden nu bijna voorbij.

Met de toetreding van Zweden tot het NAVO-bondgenootschap deze week zijn er nog maar drie neutrale landen over in Europa: Zwitserland, Oostenrijk en Ierland. (En dan tel ik ministaatjes als Liechtenstein, Andorra en Vaticaanstad niet mee.) Maar ik heb mijn huidige staat van tevredenheid grotendeels te danken aan de vroegere prevalentie van die bedreigde diersoort.

Het begon allemaal met mijn plotselinge behoefte om veel tijd in Montreal door te brengen. Ik had een televisieserie over oorlog gemaakt voor de National Film Board of Canada die het internationaal erg goed deed, maar tijdens de serie was ik verliefd geworden op de vrouw die drie van de zeven afleveringen regisseerde (waaronder de aflevering die de Oscarnominatie kreeg).

Dat waren mijn fifteen minutes of fame (de serie werd in 45 landen uitgezonden), maar ik moest in Montreal blijven omdat het een langdurig en moeilijk proces zou worden om uit haar vorige relatie te stappen. Daarom moesten we een filmproject bedenken waar we samen aan konden werken in Canada - en gezien onze recente focus zou het waarschijnlijk een militair onderwerp moeten zijn.

Het was de tijd van de laatste grote crisis voor het einde van de Koude Oorlog. Als het een oorlog was geworden, hadden de meeste intercontinentale ballistische raketten en bommenwerpers over Canada gevlogen. (Kijk naar een wereldkaart met de Noordpool in het midden en je zult zien waarom).

Genoeg van die nucleaire raketten en bommenwerpers zouden boven Canada onderschept worden om het land te vernietigen, zelfs als het niet direct het doelwit was, dus lidmaatschap van de NAVO zou het niet redden. En afgezien van kernwapens kan niets vijandigs Canada bereiken: Atlantische Oceaan in het oosten, Noordelijke IJszee in het noorden, Stille Oceaan in het westen en de VS in het zuiden.

Waarom zat Canada dan in de NAVO? Emotionele en historische banden, zeker, maar je kon er geen fatsoenlijke strategische argumenten voor aanvoeren in termen van nationaal eigenbelang.

We hadden geen uitgesproken mening over de Canadese neutraliteit, maar het zou een interessant onderwerp voor een film zijn. We legden het voor aan de NFB en kregen toestemming om een film over neutraliteit te maken.

We gingen naar Zwitserland, dat neutraal is sinds het Congres van Wenen in 1815. We aten een heerlijke maaltijd in de open lucht, geserveerd op een wit tafelkleed in een Zwitserse bergweide, en hadden moeite om te geloven dat we midden in een serieuze militaire oefening zaten.

De Zwitserse bergen zijn echter bezaaid met geheime landingsbanen voor de luchtmacht en militaire depots. Alle gezonde Zwitserse mannen tussen de 18 en 34 jaar zijn verplicht om in militaire dienst te gaan en ze krijgen allemaal een geweer of pistool dat ze thuis moeten houden.

We gingen naar Finland, neutraal door een verdrag dat werd opgelegd door de Sovjet-Unie een paar jaar nadat de Russen het land hadden aangevallen en ongeveer een tiende van het grondgebied hadden geannexeerd. Tachtig procent van de Finse mannen doet verplichte militaire dienst, de oefeningen vinden meestal plaats in de bossen bij de Russische grens en de muggen zijn er groter dan waar dan ook.

Zweden is ongeveer hetzelfde, alleen groter en rijker met meer geavanceerde wapens. Het maakt zelfs zijn eigen gevechtsvliegtuigen en zijn 165 snelle aanvalsboten zijn het coolste ding op de Oostzee. Na 210 jaar neutraliteit is het deze week lid geworden van de NAVO.

En het enige dat duidelijk werd na die reis langs de meest prominente neutrale landen in Europa was dat neutraliteit duur is. Uiteindelijk hebben we de film 'Harder Than It Looks' genoemd, omdat neutrale landen alles zelf moeten doen. Meestal geven ze meer uit aan defensie dan geallieerde landen, niet minder.

De film had zijn moment in de zon, Canada werd niet neutraal en we leefden allemaal nog lang en gelukkig. Maar vele jaren later, toen ik op een Canadees vliegveld passeerde, werd ik begroet door een man die zei dat hij me wilde bedanken omdat ik zijn kinderen naar een privéschool had laten gaan.

Hij legde uit dat het Canadese ministerie van Nationale Defensie zo bang was geworden van de film, dat ze hem een groot langlopend contract hadden gegeven om Canadese scholen te voorzien van sprekers die het NAVO-lidmaatschap van het land verdedigen. Het is een zieke wind die niemand goed doet.

Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer