Op dat moment, suggereerde hij, zou hun steun voor Oekraïne wegvallen en zouden ze Moskou smeken om hun gaslevering te herstellen. De prijs van president Vladimir Poetin zou het einde van de NAVO-steun aan Oekraïne zijn, en de EU-regeringen zouden die graag betalen. Game, set en match voor Moskou.

Het leek destijds een plausibel argument. Frans Timmermans, vicevoorzitter van de Europese Commissie en daarmee de op één na hoogste EU-functionaris, nam het dreigement zeker serieus.

"Ik zit lang genoeg in de politiek om te begrijpen dat mensen zich het meest zorgen maken over de onmiddellijke dreiging (koud zijn) en niet over de langetermijncrisis (de Russische verovering van Oekraïne en de ineenstorting van de NAVO)," zei hij in juli.

"Als we niet kunnen garanderen dat mensen het warm genoeg zullen hebben, dan staat de samenleving op scherp... Poetin gebruikt alle middelen die hij heeft om onrust te creëren in onze samenlevingen, dus we moeten ons schrap zetten voor een zeer moeilijke periode."

De angst voor druk van de bevolking om het Russische gas weer aan te zetten, kan inderdaad verklaren waarom explosies afgelopen september de Nord Stream-gaspijpleidingen hebben vernield. Ze zijn aangelegd om Russisch gas onder de Oostzee naar West-Europa te vervoeren, en anonieme "ambtenaren van de Amerikaanse inlichtingendienst" suggereerden onlangs dat een "pro-Oekraïense groep" verantwoordelijk was voor de explosies.

De Oekraïense presidentiële woordvoerder Mykhailo Podolyak ontkent botweg elke Oekraïense betrokkenheid bij de aanval, maar de Oekraïners hadden zeker een aannemelijker motief om het te doen dan wie dan ook. Door het Rusland onmogelijk te maken het gas weer aan te zetten, zouden ze elke Europese verleiding om een deal met Rusland te sluiten, wegnemen.

Maar uiteindelijk was er geen grote druk van de bevolking om het Russische gas terug te krijgen, omdat de EU opmerkelijk goed werk heeft geleverd door meer gas van elders te halen en haar eigen gasverbruik te verminderen. De winter is bijna voorbij en er is helemaal geen energiecrisis geweest.

Er zit een element van geluk in dat resultaat. Deze winter was vrij zacht in Europa, waardoor de vraag naar gas om Europese huizen te verwarmen afnam, maar de verwarming van huizen was het gemakkelijkste deel van het probleem om op te lossen. Als je de thermometer lager moet zetten, kun je altijd gewoon meer kleren aantrekken.

Het echte probleem zou altijd de energie voor de industrie zijn: alles van Nederlandse kassen tot Duitse auto's en Zweedse staalfabrieken. Als gastekorten de productie zouden vertragen en mensen massaal zouden worden ontslagen, zou de volkswoede snel toenemen. Maar dat gebeurde niet.

Ongeveer de helft van het tekort aan gas werd opgevangen door eenvoudigweg gas te betrekken uit verschillende bronnen buiten Europa, tankers te charteren om het naar Europa te brengen als LNG (vloeibaar aardgas), en enorme nieuwe faciliteiten te bouwen in Europese havens om het LNG aan land te brengen en het opnieuw te vergassen. Niemand verwachtte dat dit zo snel zou kunnen gebeuren, maar het gebeurde wel.

De andere helft (en dit is het interessante stuk) was een zeer grote en snelle vermindering van het energieverbruik. Duitsland heeft zijn totale gasverbruik vorig jaar met 14% verminderd, Nederland met 22% en Zweden met 35%. Toch was er geen ineenstorting van de werkgelegenheid, geen grote recessie - en de gasopslagtanks zijn veel voller dan rond deze tijd vorig jaar.

Dit is een les die veel verder gaat dan de lokale context van oorlog en sancties. Wanneer landen met echte noodsituaties worden geconfronteerd, zijn zij in staat sneller te handelen en radicaler op te treden dan de dagelijkse politieke ervaring doet vermoeden. Ze hebben alleen de juiste motivatie nodig.

De juiste motivatie is helaas meestal een onmiddellijke bedreiging van hun veiligheid, niet een bedreiging op langere termijn van hun voortbestaan. Dezelfde Europese landen weten al tientallen jaren dat hun toekomst in hoge mate afhangt van het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen, en toch hebben zij ervoor gekozen om te blijven vertrouwen op Russisch gas, ondanks de gevolgen voor het klimaat en het chantagerisico.

We kunnen niet voor elke andere regio van de planeet een soortgelijke uitbarsting van militaire agressie regelen om alle regionale spelers ertoe aan te zetten hun uitstoot even snel te verminderen als de Europeanen hebben gedaan. Het zou waarschijnlijk sowieso een slecht idee zijn: oorlogen zijn gevaarlijk onvoorspelbare gebeurtenissen.

Dan blijven we aangewezen op klimaatgerelateerde rampen als het enige dat een stapsgewijze vermindering van de uitstoot zal afdwingen. (Alleen een ramp die groot genoeg is om landen sneller in beweging te krijgen, alsjeblieft, niet een die zo groot is dat we allemaal ten onder gaan). Maar dat wist je al.

Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer